Cenk Qırım Ukrayina nezaretine qaytarılğanda yekünlenecek. Bu aqta Ukrayina Yuqarı Radasınıñ reisi Ruslan Stefançuk Qırım platformasınıñ parlament sammitinde bildirdi. Aynı zamanda Qırımnıñ qaytarıluvı muzakere esnasında yoq.
Muzakerelerde Qırımnıñ yeri ne? Bu onıñ taqdirine nasıl tesir ete bile? Yarımadanı Ukrayina nezareti altına qaytarmadan cenk bitirile bilemi? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde alıp barıcı Alena Badük siyasetşınas Vladimir Fesenko ve Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnen laf etti.
Boş aynıñ 24-nde İsveçiya paytahtı Stokgolmda Qırım platformasınıñ IV Parlament sammiti olıp keçti. Ukrayina Yuqarı Radasınıñ spikeri Ruslan Stefançuk, Kıyiv Rusiye ile cenk bitken soñ, hususan devlet başları seviyesinde, "mündereceli muzakerelerge" azır olğanını bildirdi. Aynı zamanda, Stefançuknıñ aytqanına köre, Ukrayina içün belli "qırmızı sızıqlar" bar, olarnı "kimseniñ aşmağa aqqı yoq".
Ruslan Stefançuk
Spikerniñ qayd etkenine köre, bu Ukrayina topraqları Rusiye tarafından işğal etilgenini tanuv, Ukrayina mudafaa quvetlerine qarşı sıñırlav ve Ukrayinanıñ öz kelecek ittifaqdaşlarını saylav aqqına ait.
Kütleviy haber vastalarında derc etilgen ABD-niñ 28 maddesinden ibaret "barışıq planı" Qırım, Donetsk ve Lugansk vilâyetleriniñ de-fakto Rusiye vilâyetleri, Herson ve Zaporojjâ vilâyetleriniñ ise çatışma sızığında "buzlatılğan" olaraq tanılmasını közde tuta. Bu planğa binaen, topraqlarnıñ bir qısmı Rusiye nezareti altında olğan demilitarizatsiya etilgen bufer zonasına çevirile. Eki taraf da sıñırlarnı mecburen deñiştirmemekni vade ete.
Daa soñra kütleviy haber vastalarında peyda olğan malümatqa köre, başta olğan 28 maddeden 19 qaldı. Bunıñnen beraber, qaysı maddeler çıqarıldı, qaysı deñiştirildi, bildirilmey. Avropa Birligi liderleriniñ teklifleri de derc etildi. Olar 28 maddeden ibaret, amma çoqusı deñiştirildi. Hususan, bu planğa binaen, topraqlar aqqında muzakereler şimdiki çatışma sıñırından başlamalı.
Kreml, barışıq planınıñ "soñki versiyasını" aldı, dep bildirdi, lâkin Amerika tarafı ile "ciddiy muzakereler" daa olmadı.
Rusiye tış işler nazirligi, barışıqlı çezüv içün Amerika ğayretlerini alğışlay, amma Moskva tarafından bu meselede iç bir yol berilmeycegini qayd etti.
Topraq meselesinde qıyın vaziyet
Qırım ya da işğal etilgen diger topraqlarnı Rusiye tarafından tanılması ile bağlı er angi teklifler Ukrayina içün qabul etilmez, dep saya siyasetşınas Vladimir Fesenko. O qayd ete ki, halqara mesleatlar çerçivesinde muzakere etilgen mevcut teşebbüsler bu noqta-i nazarğa uyğundır. Avropalılar, meselâ, işğal etilgen topraqlarnı de-fakto Rusiye topraqları olaraq tanımaq uzlaşuv variantını teklif eteler. Amma Ukrayina içün bu tabudır, dep ayta Fesenko. O emin ki, topraq meselesinde, atta nazariy ceetten uzlaşuv imkânsızdır.
Vladimir Fesenko
"Topraq meselesinde qıyın vaziyet. Ukrayina ve Rusiyeniñ mevamlarını aynı topraq meselesinde birleştirmek içün imkân körmeyim. Şunıñ içün ukrayin tarafı ilerideki muzakerelerde Avropa ortaqlarımıznen beraber Qırımnıñ Rusiyege aitligi aqqında sualniñ qoyulmaması içün küreşecek", — dedi Vladimir Fesenko.
Cenk areketleriniñ toqtatıluvınıñ eñ ihtimal stsenariyi cebe sızığı boyu ateşniñ toqtatıluvıdır, dep eminliknen ayta politolog. Bu demek ki, işğal etilgen ukrayin topraqlarınıñ bir qısmı Rusiye nezareti altında qala bile.
"Cenkniñ şimdiki şeklinde toqtatıla bile, ve Qırım Rusiye nezareti altında qala bile. Afsus ki, öyledir. Belli olmağan müddetke qalacaq. Amma Ukrayina ve Rusiye arasındaki siyasiy zıddiyet saqlanılacaq", — dep tüşüne Vladimir Fesenko.
Barışıq istiqballeri
Ukrayina topraqlarınıñ qaytarıluvı tek Rusiye ve Ukrayina arasındaki global qarşılıq toqtatılğan soñ mümkün. Amma şimdi cenkniñ toqtatıluv istiqbali belli degil ve bunı yaqın aylarda beklemek mümkün degil, dep tüşüne Vladimir Fesenko. Rusiyeniñ cebede üstünligi bar, ve Putinniñ mevamı açıq: muzakereler olacaq, amma cenk de devam etecek.
"Meselâ, cebede cenkniñ toqtatılması aqqında añlaşmaq içün, ilk-evelâ Rusiye ücümini toqtatmaq kerek. Eger biz bunı becersek, o vaqıt belli bir vaqıt devamında añlaşmağa imkân olur... ve o vaqıt, ebet, ateş toqtatılmasına dair añlaşma yapmaq imkânı olur. Eger de olmasa, o zaman ya cenk devam etecek, ya da cenkniñ bitmesi aqqında añlaşmağa mecbur olacaqmız. Ve bu stsenariy de aktual, ve amerikalılar aynı böyle tekliflernen basqı yapalar", — dey Vladimir Fesenko.
Stalinniñ işi yaşay
Rusiye işğali, şu cümleden Qırım, devam etse, ateş toqtatıluvı aqqında söz yürsetilgende, söz tek Qırım toprağı aqqında degil, Qırım tamır halqınıñ taqdiri aqqında kete, dep bildirdi Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde. Onıñ qayd etkenine köre, Rusiyeniñ uzun müddetli nezareti qırımtatarlarnıñ öz vatanından sürgün etilmesi telükesini doğura.
Refat Çubarov
"Stalin qırımtatarlarnı sürgün etip, yarım asır devamında sürgünlikte bulunğan qırımtatarlarnı yoq etip olamadı, şimdi ise bunı Putin bitirecek. Şunıñ içün bizler Rusiye Qırımdaki vaziyetni nezaret etmege devam eteceginen bağlı olğan er angi variantnı muzakere etmek istemeymiz ve etmeycekmiz. Amma bu bizim mevamımızdır", — dedi Refat Çubarov.
Çubarovnıñ fikrince, Rusiye Qırımnı daa çoq vaqıt devamında nezaret ete bilecek. Ve bu vaziyette bütün dünya içün aqibetlerni añlatmaq pek müimdir.
"Qırımnıñ Rusiye işğali devam etmesi, Rusiye ilerideki ekspansiyası içün bir platsdarm qaldıra. Qara deñiz ve Aq deñiz, NATO memleketleri, Bulğaristan, Romaniya, Türkiye — Gürcistan üzerinde ilerideki nezaret. Şunıñ içün, Qırım — Rusiyeniñ qomşularına qarşı cenkni devam ettirmek içün bir mehanizmdir", — dep eminliknen ayta Refat Çubarov.
"De-fakto" yoq
Meclis yolbaşçısı işğal etilgen topraqlarnıñ de-fakto Rusiye topraqları olaraq tanılmasına qatiyen qarşıdır.
"Bu topraqlar Rusiyege ait olğanını de-fakto tanığan añlaşmanı imzalamaq kerekmey. Bunı yapmaq mümkün degil, iç de. Yañı tarihımızda devletler arasında böyle añlaşmalarnı hatırlamayım", — dedi Refat Çubarov.
O, Ekinci cian cenkinden soñ SSCB terkibine kirgen Baltшй memleketlerini misal olaraq ketirdi. ABD-nde bunı işğal dep saydılar ve Birlikniñ bir qısmı olaraq tanımadılar.
"Öz mustaqilligini ğayrıdan tiklemek içün aman-aman 50 yıl kerek oldı. Bizim vaziyetimiz aqqında aytsaq, bizler 50 ya da on yıllar içinde anda iç bir kimse qalmaycaq. Olar Qırım ealisini bütünley deñiştirecekler, bütün qırımtatarlar, etnik ukrayinlerni satın alacaqlar, öz vatandaşlarını yerleştirecekler ve toprağımıznı qaytarmaq imkânını qapatacaqlar", — dep eminliknen ayta Refat Çubarov.
Ümüt barmı?
Onıñ içün, dey Çubarov, Ukrayina halqara ortaqlarınıñ destegi ile öz mevamını qorçalamaq kerek. Onı daa bir kere orta küz ayınıñ 24-nde İsveçiya paytahtı Stokgolmda numayış ettiler. Anda Qırım platformasınıñ IV parlament sammitı olıp keçti.
"Halqara Qırım platforması iştirakçisi olğan memleketlerniñ parlament yolbaşçılarınıñ çıqışları, Avropa memleketleri ve tek Avropa memleketleri degil, Qırım platforması iştirakçileri, Ukrayina topraq bütünligini ğayrıdan tiklegenine qadar Ukrainağa qol tutacaqları aqqında tam bir fikirde ediler. Men bellesem, böyle bir mevam dünyanı idare etecek, mevcut sıñırlarnı küçnen bozmaq mümkün degil", — dedi Refat Çubarov.
Meclis reisi emin ki, Rusiyeniñ "başqalarınıñ topraqlarını zapt etüv" areketlerine çoqusı memleketler qol tutmay. Siyasetçilerden ğayrı. Amma olar kele ve kete, devletler ise qala, şunıñ içün, Çubarovnıñ aytqanına köre, işğal etilgen topraqlarnı qaytarmaq içün küreşni devam etmek kerek.